Wraz z wdychanym powietrzem wiele ciał obcych, takich jak cząsteczki kurzu, pyłki lub zarazki dostaje się do organizmu. Zdrowy układ oddechowy broni się i oczyszcza samodzielnie dzięki obecności bardzo skutecznych mechanizmów, których działanie można porównać do taśmociągu. Ten proces samooczyszczania jest niezbędną częścią naturalnych mechanizmów obronnych organizmu.
Drogi oddechowe pokryte są śluzem, śliską, przypominającą wyglądem żel, substancją, która spełnia rolę bariery ochronnej i zatrzymuje ciała obce, które dostały się do organizmu wraz z wdechem. Rzęski (drobniutkie włoski pokrywające drogi oddechowe) przesuwają śluz razem z uwięzionymi w nim ciałami obcymi w stronę gardła, gdzie całość ulega połknięciu.
Większe przeszkody w drogach oddechowych powodują podrażnienie, które wyzwala odruch kaszlowy, umożliwiający odkrztuszanie na zewnątrz substancji utrudniających swobodny przepływ powietrza.
Z punktu widzenia organizmu kaszel jest zwykle bardzo pożytecznym zjawiskiem, umożliwia bowiem usunięcie z dróg oddechowych substancji lub ciał obcych, utrudniających oddychanie. Znacznie rzadziej kaszel jest jedynie przykrym objawem chorób, nieprzyspieszającym ich wyleczenia. Najczęstszymi przyczynami kaszlu mokrego (produktywnego) są zakażenia górnych dróg oddechowych, takie jak zapalenie tchawicy, zapalenie oskrzeli czy częste u dzieci zapalenie oskrzelików. Rzadziej zdarza się, że przyczyną jest poważniejsze zakażenie, jak zapalenie płuc czy gruźlica- poza kaszlem tym chorobom towarzyszy zwykle bardzo zły stan ogólny chorego. Niezwykle rzadko produktywny kaszel jest objawem choroby dotyczącej innych narządów niż płuca- na przykład przy obrzęku płuc w przebiegu chorób serca lub choroby wysokościowej. Kaszel suchy (nieproduktywny) najczęściej pojawia się pod koniec choroby przeziębieniowej lub grypy i stopniowo zanika przez najbliższe dni, a nawet tygodnie. Gwałtowny suchy kaszel u dziecka, który pojawił się nagle może być spowodowany zakrztuszeniem się kawałkiem jedzenia lub zabawką. Częstą przyczyną męczącego, pojawiającego się sezonowo kaszlu są alergie. W podobny sposób mogą się również objawiać mniej typowe postacie astmy. Rzadsze przyczyny suchego kaszlu to nowotwory, które jednak zawsze muszą być wykluczone przez lekarza, zwłaszcza w przypadku nietypowego, długo trwającego kaszlu u osoby palącej papierosy. Nie zawsze przyczyną suchego kaszlu jest proces chorobowy toczący się w drogach oddechowych. Może on być również powodowany urazami klatki piersiowej na przykład złamaniem żeber (towarzyszy mu wtedy silny ból) lub chorobą refleksową przełyku.
